Volubis, Meknes en Fez

We bezoeken de twee van de vier koningssteden in de midden Atlas Meknes en Fez met indrukwekkende stadsmuren, toegangspoorten en markten die hier Souks heten. Onderweg naar de koningssteden bezoeken we eerst Volubis de resten van een oude Romeinse nederzetting.

Volubis

Dan denk je suf zo’n nederzetting, maar niets is minder waar het is indrukwekkend. Er zijn ook sporen gevonden van bewoning in het stenen tijdperk en er was al een ommuurde koningsstad van de Berbers in de tijd van Juba II, die er een paleis bouwde 32 jaar voor onze jaartelling met hulp van een Romeinse architect. Grote huizen, sauna complexen, overheidsgebouwen, pleinen van alles in te herleiden. Tachtig jaar later werd de stad geannexeerd door de Romeinen, die er hun provinciehoofdstad van maakten. Het was met Tanger de belangrijkste stad van wat toen de provincie Mauretania Tingitana was. Met de export van olijfolie en tarwe brak er een bloeiend tijdperk aan en dat is te zien. In de derde eeuw woonden er naar schatting 20.000 mensen. Aan het eind van die eeuw trokken de Romeinen weg. De stad bleef bewoond tot de komst van Moulay Idriss en de zijnen. Het ligt 5 kilometer van Moulay Idriss dat hij later stichtte. In de loop der eeuwen werd veel materiaal van de antieke stad hergebruikt voor nieuwbouw. In 1755 stortten de laatste gebouwen in tijdens een grote aardbeving. Alleen de triomfboog die in 217 is gebouwd ter nagedachtenis van keizer Caracalla bleef staan. De herontdekking door Fransen in 1912 leidde tot opgravingen, die een goed beeld van de stad geven. Diverse gebouwen, Korinthische zuilen, poorten, het forum, het marktplein, omvangrijke thermen, voorname residenties en stadsmuren zijn deels gerestaureerd. Er zijn nog verschillende mozaïeken uit die tijd in goede staat met kleur en alles. We zien onder andere de twaalf werken van Herculus in aparte mozaïeken afgebeeld. De gebruikte steentjes zijn klein maximaal 1 centimeter groot. De kleuren zijn na af die jaren nog steeds levendig. We lopen er zeker twee uur met interesse en open ogen rond. Als we via de belangrijkste straat de Decimanus Maximus de Tingrispoort zijn aangekomen, die de 300 km lange weg naar Tanger aankondigt, gaat de zon onder. Het is een mooie afsluiting van ons bezoek.

Meknes

Meknes ligt in een lieflijk groen heuvel landschap omgeven door boomgaarden en kurkeikenbossen in een waterrijk gebied. De stad met zijn witte huizen en groene daken is de kleinste van de koningssteden. Hierdoor is het overzichtelijker, alhoewel wij onderweg naar de enorme paleispoort Bab Mansour vast liepen in een doodlopende oude woonwijk, waar een bewoners ons vriendelijk en geamuseerd weer naar de enige uitgang geleide. De paleismuren gebouwd door Moulay Ismael in de 17e eeuw zijn met 25 kilometer megalomaan in verhouding tot het stadje. De Bab Mansour is indrukwekkend met zijn friezen en Perzische Darjev Ktaf motieven en het kleurrijke Zellizje tegelwerk. Net als zijn gehele paleis, die hij bouwde met uit paleizen van voorgangers weggenomen kostbaarheden, onder andere uit Marrakesh. Hij heeft zijn Ville imperiale door zijn (te) grote ambities niet af kunnen bouwen en tijdens de grote aardbeving in 1755 is hier ook veel ingestort. Anno nu is zijn paleis weer deels is overgenomen door de bewoners van Meknes. Zo heeft de geschiedenis zijn beloop.

Fez

Fez wordt ook wel de spirituele hoofdstad van Marokko genoemd, vanwege haar traditie, meer dan 700 moskee?n en de Medressa’s, de Koran-scholen. De Karaouuiyne moskee uit het jaar 859 is tot op de dag van vandaag met haar Ulema (de hoogste geestelijke moslimleiders) ’s lands belangrijkste centrum voor Korangeleerdheid. De stad ademt geschiedenis, recalcitrantie en religieus besef. Heel anders dan Meknes. De heersende sultans bouwden wel mooie moskeeën en scholen, maar woonden nooit lang in de stad. Nooit heeft Fez de poorten vrijwillig geopend voor een sultan uit een nieuw geslacht. Telkens moesten de stedelingen boeten voor dat koppige gedrag. De bouw van de aparte stad Fez el Jdid door de Merinide-sultans was ingegeven door veiligheidsoverwegingen. Moslimburgers mochten hier niet wonen. De bewoners zijn nog steeds deels achterdochtig voor wat van buiten komt.

In Fez vieren we oud en nieuw. Nou ja dat wordt amper gevierd zegge en schrijve een rotje en nul vuurpijlen. Vol enthousiasme wachtten we tot middernacht voor…. nada niets. De eerste nacht staan we aan de zuidkant bewaakt door een groep zwerfhonden en voetballende jongeren. Het is een parkeerplaats, die op delen een vuilnisbelt lijkt. We wandelen als enige buitenlanders langs de lokale rommelmarkt op de Bab Ftouh, over de overvolle markten tussen de lokale gewone armere Marokkanen. We lopen naar de Andalusische Moskee uit het jaar 860 en eten een heerlijke gebraden kip met friet. ‘S avonds zien we de duizenden lichtjes van de stad vanaf een voetbalveldje. Ze geven de stad een magische gloed. Achter ons zien we het 13e-eeuwse fort Borj Sud. We staan vlak bij de Merinidische tomben, die grotendeels in puin liggen en vele begraafplaatsen.

De tweede nacht staan we binnen de stadsmuren achter de Bab Bou Jeloud, de belangrijkste toegangspoort vlak bij het koninklijk paleis. We wandelen tussen vele toeristen bij de Souks van de Medina van Fez el Bali in. De prijzen zijn aanzienlijk hoger en het gesjacher begint gelijk. De priemende ogen van de inwoners, het gebalk van een ezel die zijn vracht niet meer wil trekken, mensen die om een aalmoes vragen, de kleuren en geuren van de markt, ze maken deel uit van een overweldigende impressie. Dit is in wezen nog een middeleeuwse stad met nog een deels intact gildesysteem. Alle ambachten zijn in kwartieren ingedeeld zoals de gilden: koperslagers, leerlooiers, wolververs, schoenmakers, telecom en fietsenmakers. Hij bestaat uit ruim 9.500 straatjes de middeleeuwse Souk van Fez. Het doolhof met zijn eindeloos draaiende straatjes omhoog en omlaag je kunt er goed verdwalen wat heerlijk is. Moeilijk is het niet. De gouden tip is: omlaag is er in richting de groene minaret van de Bou Inania-medersa naar het centrum omhoog lopen is eruit lopen. Onder de vele straten door in het midden stoomt de rivier de Qued fez.

De Medina staat bol van historische gebouwen en bezienswaardigheden. We zien paleizen, Riats, dars en vele mooi beslagen deuren. De oude stad is in verval een omvangrijk restauratieprogramma onder Unesco-status probeert dit te voorkomen en de oude stad in Middeleeuwse glorie te herstellen. De Fessis hebben weerstand tegen deze buitenlandse inmenging. Vele welvarende families zijn ondertussen vertrokken. Momenteel bestaat de bevolking vooral uit simpele kooplieden, ambachtslieden, islamitische geestelijken en paupers. Je moet het bezoek wel goed plannen of niet zoals wij deden en onverwacht in de wirwar van straatjes de Karaouuiyne moskee tegen kwamen van ruim 1000 vierkante meter. Het biedt plaats aan een indrukwekkend aantal van 20.000 gelovigen en heeft veertien toegangspoorten.